Een veranderende vraag

Schalkwijk in Haarlem heeft, net als heel veel andere wijken en dorpen in Nederland, te maken met vergrijzing en ontgroening. De leef- en woonbehoeften van mensen veranderen naarmate de leeftijd stijgt. Hun leefwereld wordt kleiner en ze worden afhankelijker van hun directe sociale netwerk en voorzieningen in de buurt. Deze ontwikkeling wordt in Schalkwijk verder versterkt door een toenemende diversiteit aan culturen. Met het afbouwen van de verzorgingsstaat, waarbij verpleeg- en verzorgingshuizen decennialang het geïnstitutionaliseerde antwoord vormden voor mensen met een ondersteuningsvraag, is er nu behoefte aan nieuwe, wijkgerichte sociale structuren in combinatie met geschikte woningen. De herontwikkeling van voormalig verpleeghuis Boerhaave is binnen de visie van Sint Jacob het antwoord op deze veranderende vraag.

Van instelling naar woongebied

Voordat we begonnen met de ontwikkeling van een locatiegerichte visie voor Boerhaave, hebben we voor het gehele werkgebied van Sint Jacob een uitgebreide marktanalyse gemaakt en stelden we in een visietraject vast op welke manier Sint Jacob mensen met een (intensieve) zorgvraag wil ondersteunen. Een van de uitgangspunten in deze visie is dat de woonconcepten voor mensen met een intensieve zorgvraag, in de toekomst, een expliciete interactie moeten aangaan met de directe leefomgeving. Daarom ontwikkelen we het Boerhaaveterrein als een woongebied dat onderdeel is van de wijk. In lijn met het behoeftenonderzoek worden 160 appartementen ontwikkeld voor mensen met een intensieve ondersteuningsvraag als alternatief voor het traditionele verpleeghuis, twintig suites voor tijdelijk verblijf en tachtig toegankelijke woningen voor diverse doelgroepen.

Een plek voor ontmoeting en sociaal ondernemerschap 
In de visie is het nieuwe woongebied ook een fysieke plek voor ontmoeting en (sociaal) ondernemerschap. Een plek waar oude structuren zich verbinden met nieuwe initiatieven. We zijn begonnen met een inventarisatie van wat er leeft in de buurten en wijken rondom Boerhaave. We organiseerden bijeenkomsten en voerden gesprekken met alle maatschappelijke organisaties, wijkraden en middenstand. In diverse vervolgsessies zijn drie belangrijke vragen onderwerp van gesprek geweest: 
 

• Hoe kunnen we gezamenlijk de ruimte voor sociale activiteiten bundelen? 
• Kan er uit de samenwerking tussen partijen een extra sociale dienstverlening voortvloeien die nu nog niet geboden wordt? 
• Zijn er innovatieve samenwerkingsvormen mogelijk die ervoor zorgen dat we gezamenlijk meer kunnen bieden dan ieder voor zich. 

Dat De Saint-Exupéry in zijn gedicht gelijk heeft om eerst aan een gezamenlijk verlangen te werken, kwam in deze fase van het ontwikkelproces volop tot uitdrukking. Met een vitale wijk als perspectief kwam een verrassende denkkracht vrij, gericht op nieuwe ideeën en samenwerkingsvormen. In de vervolgfasen hebben we meer structuur aangebracht door denkbeelden te ordenen en samenhang aan te brengen. We vroegen partijen wat zij concreet te bieden hebben, welk belang ze zelf hebben, of samenwerking met andere partijen mogelijk is en of het eigen idee financierbaar is. We presenteren met trots een aantal mooie voorbeelden: 

• Een organisatie voor antroposofische zorg wil graag naar het Hart van Jacob verhuizen met een bakkerij voor broden en taarten, die ter plekke worden verkocht. Ook is er een idee voor samenwerking met Sint Jacob om aan bewoners een speciale wasservice te bieden voor kwetsbare wolwas. 
• Een supermarktondernemer heeft het idee een satellietwinkel ‘Jacob to Go’ te beginnen in het Hart van Jacob. 
• Een cultureel antropoloog die in de buurt woont, wil als partner meedenken en adviseren over het bouwen van bruggen tussen verschillende culturen. 
• Een kinderopvangorganisatie wil naar het Hart van Jacob verhuizen, mede omdat ze kansen zien in de interactie tussen ouderen en kinderen. 
• Verschillende eerstelijns ondernemers, zoals huisarts, fysiotherapeut en apotheek, willen een ZOED-praktijk (Zorg-Onder-Een-Dak) starten in het Hart van Jacob. 
• Een ROC wil een samenwerkingsverband met de verschillende partijen voor het leveren van stages en andere leertrajecten.

Nu de individuele initiatieven zijn getoetst op haalbaarheid en de planontwikkeling van het gebied in de ontwerpfase zit, zetten we de stap om van het Hart van Jacob een sociale onderneming te maken die voor de samenhang en continuïteit professioneel wordt aangestuurd.

Hart van Jacob geeft betekenis aan ‘inclusie’ 
Sinds 2016 is het begrip ‘inclusieve samenleving’, op basis van een VN-verdrag, onderwerp van het (gemeentelijke) overheidsbeleid. Doel is mensen met een beperking op voet van gelijkheid met anderen mee te laten doen aan de samenleving. De ontwikkeling van het Boerhaaveterrein en het Hart van Jacob rust volledig op het idee dat mensen met een beperking het leven kunnen blijven leiden zoals ze dat zelf graag willen. Het concept Beschermd Wonen voor mensen met een intensieve zorgvraag voorziet in zelfstandige appartementen waar bewoners met bijvoorbeeld dementie of een somatische ondersteuningsvraag steun krijgen bij de eigen manier van leven, met behoud van het persoonlijke sociale netwerk. Verzorgd Wonen biedt rolstoeltoe- en doorgankelijke woningen waarin mensen langer de eigen regie kunnen behouden. De suites ‘tijdelijk te gast’ bieden bewoners van de omliggende wijken de mogelijkheid in de eigen buurt te blijven als het thuis even niet meer gaat. Bewoners hebben naar eigen behoefte keus uit een zorg-en dienstenarrangement. Het Hart van Jacob brengt lokaal verbonden maatschappelijke organisaties en ondernemers samen in de ondersteuning van mensen in het woongebied Boerhaave en de omliggende woonwijken. Boerhaave en Hart van Jacob overbruggen zo de kloof die is ontstaan door sluiting van oude instituties en het vergezicht van ‘langer thuis’. In Boerhaave en Hart van Jacob ben je altijd thuis!

Projectteam Sint Jacob 
Bart Bram Spruit: Strategisch Vastgoedadviseur 
Esther Kraaijo: Projectleider Vastgoed 

Projectteam FAME Planontwikkeling 
Anneke Nijhoff: Ontwikkelaar Wonen en Services 
Nico Schokker: Ontwikkelaar Strategie en Huisvesting 
Berné Vulkers: Senior Projectmanager 
Ryon Dijkstra: Junior Planontwikkelaar